Podwrażliwość sensoryczna u dzieci: jak rozpoznać i wspierać rozwój malucha

Podwrażliwość sensoryczna to zaburzenie integracji sensorycznej, które znacząco wpływa na sposób, w jaki dzieci odbierają i przetwarzają bodźce z otoczenia. W przeciwieństwie do nadwrażliwości, gdzie dziecko reaguje zbyt intensywnie na bodźce, przy podwrażliwości maluch potrzebuje silniejszych i intensywniejszych wrażeń, by je właściwie odczuć. Wczesne rozpoznanie tego stanu i wdrożenie odpowiedniego wsparcia może fundamentalnie wpłynąć na rozwój dziecka i jego codzienne funkcjonowanie, zapewniając mu lepszą jakość życia.

Czym jest podwrażliwość sensoryczna?

Podwrażliwość sensoryczna (hiposensytywność) to stan, w którym układ nerwowy dziecka nie rejestruje bodźców z wystarczającą intensywnością. Jest to jeden z rodzajów zaburzeń modulacji sensorycznej, czyli trudności w regulowaniu siły i charakteru reakcji na bodźce zmysłowe.

Modulacja sensoryczna to zdolność mózgu do regulowania intensywności, częstotliwości i rodzaju reakcji na bodźce sensoryczne w sposób adaptacyjny do sytuacji.

Dzieci z podwrażliwością potrzebują silniejszych bodźców, by osiągnąć odpowiedni poziom pobudzenia układu nerwowego. Ich mózg jakby „nie dosłyszy”, „nie doczuje” lub „nie dowidzi” tego, co inne dzieci rejestrują bez problemu. W konsekwencji maluch aktywnie poszukuje intensywnych doznań, by zaspokoić potrzeby swojego układu nerwowego i osiągnąć stan komfortu sensorycznego.

Rodzaje podwrażliwości sensorycznej

Podwrażliwość może dotyczyć różnych zmysłów i systemów sensorycznych, a jej przejawy są charakterystyczne dla każdego z nich:

Podwrażliwość dotykowa

Dziecko może nie odczuwać bólu, temperatury czy dotyku w typowy sposób. Często poszukuje intensywnych doznań dotykowych – mocno przytula, ściska przedmioty, lubi ciasne ubrania lub przeciwnie – preferuje chodzenie bez ubrania, ponieważ nie odczuwa dyskomfortu związanego z nagością. Może nie zauważać zadrapań, siniaków czy innych drobnych urazów, co wymaga szczególnej uwagi opiekunów.

Podwrażliwość przedsionkowa

Dotyczy zmysłu równowagi i ruchu. Dzieci z podwrażliwością przedsionkową często kręcą się w kółko, bujają, skaczą, nie doświadczając przy tym zawrotów głowy. Mogą wydawać się niezdarne lub mieć trudności z utrzymaniem równowagi, ponieważ ich mózg nie otrzymuje wystarczających informacji o położeniu ciała w przestrzeni. Takie dzieci często uwielbiają karuzele, huśtawki i inne intensywne aktywności ruchowe.

Podwrażliwość proprioceptywna

Propriocepcja to zmysł informujący o położeniu części ciała. Dzieci z podwrażliwością proprioceptywną mogą używać zbyt dużej siły przy wykonywaniu czynności, uderzać o meble, tupać, skakać, szukać mocnego nacisku na mięśnie i stawy. Często są określane jako „niedźwiadki” lub „słoniątka”, ponieważ poruszają się z nadmierną siłą i impetem, nieadekwatnym do sytuacji.

Niedostymulowanie jamy ustnej

Przejawia się wkładaniem przedmiotów do ust, gryzieniem, żuciem niemal wszystkiego – nie tylko jedzenia, ale też ubrań, zabawek czy przyborów szkolnych. Dziecko może też preferować intensywne smaki i faktury pokarmów – ostre, kwaśne, chrupiące. Często szuka stymulacji oralnej poprzez gryzienie policzków, warg czy paznokci.

Jak rozpoznać podwrażliwość sensoryczną u dziecka?

Oto najczęstsze sygnały, które mogą wskazywać na podwrażliwość sensoryczną:

• Dziecko wydaje się niewrażliwe na ból, temperaturę czy dotyk – nie reaguje na skaleczenia, nie zauważa mokrych czy brudnych ubrań
• Aktywnie poszukuje intensywnych doznań zmysłowych (kręcenie się, skakanie, bieganie, uderzanie w przedmioty)
• Ma trudności z kontrolowaniem siły – zbyt mocno ściska, pcha, ciągnie, często nieświadomie niszczy zabawki
• Preferuje intensywne zapachy, smaki, dźwięki, kolory – wybiera najostrzejsze przyprawy, najgłośniejszą muzykę
• Często wpada na przedmioty lub ludzi, nie zachowując odpowiedniego dystansu przestrzennego
• Gryzie lub żuje nieodpowiednie przedmioty, nawet w wieku, gdy inne dzieci już tego nie robią
• Wydaje się mieć niski poziom energii lub przeciwnie – jest nadmiernie aktywne, „napędzane” ciągłą potrzebą stymulacji
• Ma trudności z koncentracją, jeśli bodźce nie są wystarczająco intensywne – „wyłącza się” w spokojnym otoczeniu

Warto pamiętać, że pojedyncze zachowania nie muszą świadczyć o zaburzeniu. O podwrażliwości sensorycznej mówimy wtedy, gdy objawy są nasilone, utrzymują się przez dłuższy czas i wpływają na codzienne funkcjonowanie dziecka, utrudniając mu naukę, zabawę czy relacje społeczne.

Przyczyny podwrażliwości sensorycznej

Dokładne przyczyny zaburzeń modulacji sensorycznej nie są w pełni poznane, ale badania wskazują na kilka możliwych czynników:

• Czynniki genetyczne – skłonność do zaburzeń przetwarzania sensorycznego może być dziedziczona
• Komplikacje okołoporodowe – niedotlenienie, trudny poród, cesarskie cięcie
• Wcześniactwo – niedojrzałość układu nerwowego u dzieci urodzonych przedwcześnie
• Czynniki środowiskowe (np. deprywacja sensoryczna we wczesnym dzieciństwie, ograniczony dostęp do różnorodnych bodźców)
• Współwystępowanie z innymi zaburzeniami neurorozwojowymi (np. zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ADHD, zaburzeniami integracji sensorycznej)

Podwrażliwość sensoryczna często współwystępuje z nadwrażliwością w innych obszarach sensorycznych, tworząc złożony obraz trudności dziecka. Na przykład dziecko może być podwrażliwe na bodźce przedsionkowe (ciągle się kręci, biega), a jednocześnie nadwrażliwe na dźwięki (zatyka uszy przy głośniejszych odgłosach).

Jak wspierać dziecko z podwrażliwością sensoryczną?

Odpowiednie wsparcie dziecka z podwrażliwością sensoryczną opiera się na dostarczaniu mu kontrolowanych, intensywnych bodźców sensorycznych w bezpieczny sposób, co pozwala zaspokoić jego potrzeby bez narażania na niebezpieczeństwo.

Działania w domu

Oto praktyczne sposoby wspierania dziecka w codziennym środowisku:

• Zapewnianie aktywności ruchowych o dużej intensywności (skakanie na trampolinie, huśtanie, turlanie, zabawy z piłką gimnastyczną)
• Stosowanie ciężkich koców, poduszek lub kamizelek obciążeniowych (pod nadzorem specjalisty) – dają one intensywną stymulację proprioceptywną
• Oferowanie zabawek sensorycznych o różnych fakturach, kolorach, dźwiękach – piasek kinetyczny, masa sensoryczna, zabawki świecące i wydające dźwięki
• Wprowadzanie intensywnych smaków i faktur w diecie (jeśli dziecko ma podwrażliwość oralną) – chrupiące warzywa, kwaśne owoce, potrawy o wyrazistym smaku
• Organizowanie „ścieżek sensorycznych” z różnymi powierzchniami do chodzenia – kamyki, piasek, trawa, mech, poduszki
• Stosowanie mocniejszego nacisku podczas mycia, szczotkowania – używanie gąbek o różnej fakturze, szczotek z naturalnego włosia
• Angażowanie w prace domowe wymagające wysiłku fizycznego (odpowiednio do wieku) – przecieranie podłogi, przenoszenie zakupów, ugniatanie ciasta

Terapia integracji sensorycznej

Profesjonalna terapia integracji sensorycznej (SI) prowadzona przez wykwalifikowanego terapeutę jest najskuteczniejszą formą pomocy dzieciom z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Terapia powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb dziecka i obejmuje:

• Indywidualnie dobrane ćwiczenia stymulujące układy sensoryczne – z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu jak huśtawki, hamaki, deskorolki, tunele
• Kontrolowane dostarczanie intensywnych bodźców w bezpiecznym środowisku terapeutycznym
• Naukę regulacji poziomu pobudzenia – rozpoznawanie momentu, gdy stymulacja jest wystarczająca
• Rozwijanie umiejętności motorycznych i planowania ruchu – koordynacji, równowagi, świadomości ciała
• Wsparcie dla rodziców w zakresie kontynuowania terapii w domu – instruktaż dotyczący zabaw i aktywności sensorycznych

Regularna terapia integracji sensorycznej może znacząco poprawić funkcjonowanie dziecka, pomagając jego mózgowi lepiej organizować i przetwarzać informacje sensoryczne.

Współpraca ze specjalistami i placówkami edukacyjnymi

Wsparcie dziecka z podwrażliwością sensoryczną wymaga współpracy różnych środowisk:

• Konsultacja z lekarzem pediatrą, neurologiem lub psychiatrą dziecięcym – wykluczenie innych przyczyn obserwowanych trudności
• Diagnoza przeprowadzona przez terapeutę integracji sensorycznej – szczegółowa ocena profilu sensorycznego dziecka
• Współpraca z przedszkolem/szkołą w zakresie dostosowania środowiska edukacyjnego – np. zapewnienie przerw na ruch, miejsca do bezpiecznego rozładowania napięcia
• Informowanie nauczycieli o specyficznych potrzebach dziecka – przygotowanie pisemnych wskazówek dotyczących wspierania dziecka
• Ewentualne włączenie psychologa, jeśli trudności sensoryczne wpływają na emocje i zachowanie dziecka – wsparcie w radzeniu sobie z frustracją i budowaniu pozytywnej samooceny

Warto pamiętać, że podwrażliwość sensoryczna nie jest winą dziecka ani rodziców. To neurologiczna różnica w przetwarzaniu bodźców, która wymaga zrozumienia i odpowiedniego wsparcia. Dzięki wczesnej diagnozie i właściwej terapii, dzieci z podwrażliwością sensoryczną mogą nauczyć się lepiej funkcjonować w świecie pełnym różnorodnych bodźców, wykorzystując swoje naturalne preferencje jako mocne strony, a nie ograniczenia.